Jak wygląda budowa włosa? Kompleksowy przewodnik po jego strukturze i funkcjach warstw

Budowa włosa to zarówno jego struktura, czyli tworzące go warstwy, jak i skład chemiczny. Włos tworzą trzy warstwy: powłoczka, kora i rdzeń. W składzie natomiast dominuje białko – keratyna. Znajomość budowy włosów pomaga dopracować pielęgnację tak, aby jak najlepiej służyła ich kondycji.

Spis treści:

1. Podstawowe informacje o włosach
2. Co wpływa na różnorodność włosów?
3. Budowa włosa – warstwy i ich funkcje
4. Mieszek włosowy i jego znaczenie
5. Skład chemiczny włosa
6. Fazy cyklu włosowego
7. Jak dbać o strukturę włosa?

Podstawowe informacje o włosach

Włosy są zrogowaciałym wytworem naskórka, który pokrywa niemal całe ciało człowieka. Główne funkcje włosów to ochrona skóry przed szkodliwym wpływem środowiska, regulacja temperatury oraz zwiększenie wrażliwości dotykowej. U ludzi włosy na głowie pełnią dodatkowo rolę ochronną przed promieniowaniem UV i urazami mechanicznymi.

Człowiek posiada trzy główne typy włosów: meszek (lanugo), włosy pierwotne (vellus) oraz włosy końcowe (terminalne). Meszek występuje głównie u noworodków, podczas gdy włosy pierwotne pokrywają większość ciała. Włosy końcowe to te najbardziej widoczne, znajdujące się na głowie, brwiach i rzęsach.

Co wpływa na różnorodność włosów?

Różnorodność włosów u ludzi zależy od czynników genetycznych, hormonalnych i środowiskowych. Genetyka decyduje o grubości, kolorze i teksturze włosów, natomiast hormony, takie jak testosteron, wpływają na ich wzrost i rozkład na ciele. Środowisko, w tym dieta, klimat i pielęgnacja, również mają istotny wpływ na kondycję włosów.

Budowa włosa – warstwy i ich funkcje

Każdy włos składa się z trzech głównych warstw: osłonki (powłoczki), kory i rdzenia. Są one kluczowe dla wyglądu, elastyczności i siły włosów.

Osłonka włosa (powłoczka)

Osłonka (ang. cuticle) to najbardziej zewnętrzna warstwa włosa, złożona z łusek keratynowych ułożonych dachówkowato. Jej funkcją jest ochrona wewnętrznych warstw włosa przed uszkodzeniami mechanicznymi i chemicznymi. Gładkość osłonki wpływa na połysk włosów – jeśli łuski są ułożone płasko, włosy wyglądają zdrowo i błyszczą.

Czynniki zewnętrzne, takie jak stylizacja na gorąco, zabiegi chemiczne (farbowanie, trwała) oraz promieniowanie UV, mogą prowadzić do uszkodzeń osłonki. Zniszczona powłoczka sprawia, że włosy stają się matowe, łamliwe i bardziej podatne na rozdwajanie.

Kora włosa – rola i skład

Kora (ang. cortex) to najgrubsza warstwa włosa, odpowiadająca za jego wytrzymałość, elastyczność oraz barwę. Zawiera keratynę – białko, które nadaje włosom strukturę i trwałość. W korze znajduje się także melanina, odpowiedzialna za kolor włosów.

Melanina występuje w dwóch formach: eumelaniny, która nadaje włosom ciemne odcienie, oraz feomelaniny, odpowiedzialnej za jaśniejsze, rudawe barwy. Ilość i proporcja tych pigmentów jest zdeterminowana genetycznie, ale może zmieniać się z wiekiem, prowadząc do siwienia.

Rdzeń włosa – centralny element struktury

Rdzeń (ang. medulla), znajdujący się w centrum włosa, jest mniej zbadany niż pozostałe warstwy. Włosy grube posiadają dobrze rozwinięty rdzeń, natomiast w cienkich włosach może on być nieobecny. Uważa się, że jego funkcja związana jest z elastycznością włosa.

Mieszek włosowy i jego znaczenie

Mieszek włosowy to struktura w skórze, w której powstaje włos. Jest kluczowy dla wzrostu włosa oraz jego regeneracji.

Cebulka włosa – centrum wzrostu

Cebulka włosa znajduje się u podstawy mieszka włosowego. To tutaj odbywa się intensywny podział komórek, który prowadzi do wzrostu włosa. Zawiera ona także melanocyty, które produkują barwniki odpowiedzialne za kolor włosów.

Cebulka zawiera również komórki macierzyste, które odpowiadają za regenerację włosa po jego wypadnięciu. Te komórki są kluczowe w procesie odnowy włosa i jego cyklu wzrostowego.

Brodawka włosa – ukrwienie i odżywianie

Brodawka włosa, znajdująca się wewnątrz cebulki, jest bogato unaczynioną strukturą, dostarczającą składników odżywczych i tlenu do szybko dzielących się komórek. Jej zdrowie jest kluczowe dla prawidłowego wzrostu włosa.

Skład chemiczny włosa

Włosy składają się głównie z keratyny – białka włóknistego, które nadaje im strukturę i wytrzymałość. Oprócz keratyny w składzie włosa znajdują się:

• Woda – odpowiada za elastyczność włosa.
• Melanina – naturalny pigment, który determinuje kolor włosów.
• Minerały – m.in. cynk, miedź i siarka, wspierające zdrowy wzrost włosów.
• Lipidy – chronią włosy przed utratą wilgoci.

Fazy cyklu włosowego

Cykl życia włosa składa się z trzech głównych faz: anagenu, katagenu i telogenu. Każda z nich odgrywa istotną rolę w procesie wzrostu, dojrzewania i wymiany włosów. Poznanie tych faz pozwala lepiej zrozumieć, dlaczego włosy rosną, wypadają i regenerują się.

Faza anagenu – faza wzrostu

Anagen jest najdłuższą i najbardziej aktywną fazą cyklu włosowego. W tej fazie mieszki włosowe intensywnie pracują nad produkcją nowego włosa. Komórki w cebulce włosa dzielą się z dużą szybkością, co prowadzi do wydłużania włosa.

• Czas trwania: 2–6 lat (w zależności od genetyki, zdrowia i wieku).
• Proporcja włosów: około 85–90% włosów na głowie znajduje się w tej fazie.
• Wzrost włosa: średnio 1–1,5 cm miesięcznie.

Utrzymanie włosów w fazie anagenu jest kluczowe dla ich gęstości i długości. Czas trwania tej fazy decyduje o maksymalnej długości włosa – dlatego u niektórych osób włosy rosną szybciej lub mogą osiągać większą długość.

Czynniki wpływające na anagen:

• Genetyka – determinuje długość fazy.
• Dieta – niedobór białka, witamin (np. biotyny) i minerałów (np. cynku) może skrócić anagen.
• Hormony – m.in. androgeny wpływają na trwałość i intensywność fazy wzrostu włosów.

Faza katagenu – faza przejściowa

Katagen to etap przejściowy między wzrostem a spoczynkiem włosa. Jest to krótka faza, podczas której aktywność mieszka włosowego wyraźnie spada, a cebulka włosa przestaje produkować nowe komórki.

• Czas trwania: 2–3 tygodnie.
• Proporcja włosów: tylko 1–2% włosów przechodzi przez tę fazę jednocześnie.
• Procesy zachodzące: brodawka włosa oddziela się od cebulki, odcinając dostęp składników odżywczych; włos zaczyna się przesuwać ku powierzchni skóry.

Katagen jest fazą przygotowawczą do wypadnięcia włosa. Włosy w tej fazie stają się „martwe” i zaczynają tracić połączenie z mieszkiem włosowym.

Faza telogenu – faza spoczynku

Telogen to etap, w którym włos przestaje rosnąć i oczekuje na usunięcie, aby zrobić miejsce dla nowego włosa w fazie anagenu. Jest to faza spoczynku mieszka włosowego.

• Czas trwania: 2–4 miesiące.
• Proporcja włosów: około 10–15% włosów na głowie znajduje się w tej fazie.
• Procesy zachodzące: włos jest luźno osadzony w mieszku, dlatego łatwo wypada; nowy włos zaczyna rozwijać się pod „martwym” włosem i wypycha go na zewnątrz.

Faza telogenu jest naturalnym etapem cyklu włosowego, ale nadmierne wypadanie włosów w tej fazie (telogenowe wypadanie włosów) może świadczyć o problemach zdrowotnych, takich jak stres, zaburzenia hormonalne lub niedobory składników odżywczych.

Faza egzogenu – dodatkowy etap?

Niektóre badania wyróżniają dodatkowy etap cyklu włosowego, zwany egzogenem. Jest to moment, w którym włos opuszcza mieszek włosowy. Proces ten jest związany z mechanizmem oczyszczania skóry głowy z martwych włosów i trwa kilka dni lub tygodni.

Dlaczego cykl włosowy jest ważny?

Zrozumienie cyklu włosowego pozwala lepiej diagnozować przyczyny problemów z włosami, takich jak wypadanie czy zahamowanie wzrostu. Dzięki temu można skuteczniej dobrać metody pielęgnacji i leczenia. Dążenie do utrzymania jak najdłuższej fazy anagenu jest kluczowe dla zachowania gęstych i zdrowych włosów.

Jak dbać o strukturę włosa?

Zdrowie i kondycja włosów zależą od prawidłowej pielęgnacji, która uwzględnia ich strukturę i skład chemiczny. Każda warstwa włosa – osłonka, kora i rdzeń – wymaga odpowiedniej ochrony i odżywienia. Oto szczegółowe wskazówki dotyczące dbania o strukturę włosa.

Pielęgnacja osłonki włosa

Osłonka włosa (powłoczka) to zewnętrzna warstwa, która chroni wewnętrzne części włosa przed uszkodzeniami mechanicznymi i chemicznymi. Gładka osłonka sprawia, że włosy są błyszczące i miękkie w dotyku.

Jak pielęgnować osłonkę?

• Używaj produktów z naturalnymi olejami: olej arganowy, jojoba, kokosowy czy migdałowy pomagają zamykać łuski włosa, co chroni przed utratą wilgoci.
• Unikaj agresywnych środków czyszczących: szampony z siarczanami (SLS, SLES) mogą niszczyć osłonkę. Wybieraj łagodne szampony na bazie składników roślinnych.
• Ogranicz stylizację na gorąco: częste używanie prostownicy, lokówki czy suszarki osłabia powłoczkę włosa. Używaj termoochrony przed stylizacją.

Wzmacnianie kory włosa

Kora to najważniejsza część włosa, odpowiadająca za jego siłę, elastyczność i barwę. Jest zbudowana z keratyny – białka, które można wzmocnić zarówno zewnętrznie, jak i od wewnątrz.

Jak wzmacniać korę włosa?

• Produkty proteinowe: stosuj odżywki i maski z proteinami keratyny, jedwabiu lub pszenicy, które pomagają odbudować strukturę kory.
• Dieta bogata w białko i aminokwasy: włącz do jadłospisu produkty takie jak jaja, ryby, rośliny strączkowe czy orzechy, które dostarczają cysteinę i lizynę – kluczowe aminokwasy dla keratyny.
• Unikaj nadmiernego czesania i szarpania włosów: mokre włosy są bardziej podatne na uszkodzenia kory. Używaj grzebieni z szerokimi zębami.

Nawilżanie i ochrona rdzenia włosa

Rdzeń włosa, choć nieobecny we wszystkich typach włosów, odgrywa istotną rolę w ich elastyczności i wytrzymałości. Aby go chronić, należy zadbać o odpowiedni poziom nawilżenia i zapobieganie utracie wody.

Jak nawilżać włosy?

• Higroskopijne składniki: szukaj produktów z humektantami, takimi jak gliceryna, miód, aloes czy kwas hialuronowy. Te składniki przyciągają wodę do wnętrza włosa.
• Ochrona przed promieniowaniem UV: używaj mgiełek i odżywek z filtrami UV, które zapobiegają uszkodzeniom wywołanym przez słońce.
• Regularne olejowanie: oleje, takie jak rycynowy czy lniany, tworzą barierę ochronną, zapobiegając utracie wilgoci z rdzenia włosa.

Oczyszczanie i pielęgnacja skóry głowy

Zdrowa skóra głowy to fundament zdrowych włosów. Dbając o mieszki włosowe, poprawiamy proces wzrostu włosa i zapobiegamy jego wypadaniu.

Jak dbać o skórę głowy?

• Regularny peeling skóry głowy: używaj peelingów enzymatycznych lub mechanicznych, aby usuwać martwy naskórek i poprawić krążenie.
• Unikaj nadmiaru stylizatorów: produkty takie jak lakiery czy żele mogą zatykać mieszki włosowe, co osłabia włosy.
• Stosuj masaż skóry głowy: regularny masaż poprawia krążenie krwi i stymuluje mieszki włosowe.

Dieta i suplementacja – odżywianie włosów od środka

Prawidłowa dieta to podstawa zdrowych włosów. Włosy potrzebują składników odżywczych do regeneracji i wzrostu. Kluczowe składniki diety dla włosów to:

• Biotyna (witamina B7): obecna w jajkach, orzechach i bananach, wzmacnia strukturę włosa.
• Cynk i żelazo: cynk reguluje funkcje gruczołów łojowych, a żelazo wspiera transport tlenu do mieszków włosowych. Znajdziesz je w mięsie, nasionach i warzywach liściastych.
• Kwasy omega-3 i omega-6: wspomagają nawilżenie włosów i redukują stan zapalny skóry głowy. Bogate źródła to ryby, orzechy włoskie i siemię lniane.

Ochrona włosów przed uszkodzeniami zewnętrznymi

Włosy są narażone na wiele szkodliwych czynników zewnętrznych, które mogą osłabiać ich strukturę. Dlatego istotna jest ochrona włosów. Jak to robić?

• Unikaj chlorowanej i słonej wody: noszenie czepka na basenie i stosowanie mgiełek ochronnych nad morzem zapobiega odwodnieniu i osłabieniu osłonki włosa.
• Stosuj jedwabne poszewki: jedwabne poszewki zmniejszają tarcie włosów podczas snu, chroniąc je przed łamaniem.
• Zabezpieczaj końcówki włosów: używaj serum silikonowego lub olejków, aby zapobiegać rozdwajaniu końcówek.

Odpowiednia stylizacja włosów

Stylizacja włosów może osłabiać ich strukturę, ale odpowiednie techniki i produkty mogą minimalizować uszkodzenia.

• Używaj narzędzi z regulacją temperatury: stylizacja na gorąco powinna odbywać się w temperaturze poniżej 180°C.
• Unikaj ciasnych upięć: gumki do włosów bez metalowych łączeń i luźniejsze fryzury zmniejszają ryzyko łamania włosów.
• Stosuj naturalne stylizatory: żele na bazie aloesu lub wosków roślinnych są delikatniejsze dla struktury włosa.

Budowa włosa to klucz do zrozumienia jego funkcji i sposobów pielęgnacji. Wiedza o strukturze i składzie włosów pozwala lepiej dbać o ich zdrowie i wygląd. Świadoma pielęgnacja, dieta oraz ochrona przed szkodliwymi czynnikami mogą poprawić kondycję włosów i zapobiec problemom takim jak wypadanie czy łamliwość. Włosy to nie tylko ozdoba, ale także ważny wskaźnik naszego zdrowia.