Niezdana matura - jak sobie poradzić?

[Hadassah]

Moja przyjaciółka nie zdała matury, jak zapewne większość się domyśla - tej z matematyki.

Namawiałam ją na kursy i dalsze szkolenie się połączone z pracą (ma tytuł technika), ale też na poprawę matury. Ona się martwi tą matematyką, nie wie czy poprawiać, bo nie jest pewna czy da radę.

Szczerze wam powiem, że nie wiem czy ją dalej namawiać, bo odkąd sama zaczęłam lo, aż do teraz (drugi rok studiów) moje zdanie nie uległo zmianie: jeśli ktoś nie zdał matury, to po prostu nie powinien jest zdać. Polski da się napisać, wystarczy czytanie ze zrozumieniem i średnio poprawna analiza tekstu, nawet bez czytania lektury da radę. Angielski po tylu latach nauki, aż wstyd oblać, podstawa nawet nie wymaga zrozumienia wszystkiego, co tam jest napisane. No i ta matematyka: moim zdaniem sukces matematyki zależy od czytania ze zrozumieniem i wykorzystania tablic. Ba, nawet nie trzeba dobrze się czuć we wszystkich działach matmy, a i tak te 30% powinno się mieć w kieszeni. Mimo wszystko, ona jest mi bliska i wiem, że obecnie na osoby bez matury patrzy się krzywo, więc do tej pory namawiałam ją na poprawkę (nawet jeśli to z lekka trąci hipokryzją).

I teraz mam trochę dylemat, mogę ją trochę 'popchnąć' do poprawki, żeby po prostu miała maturę lub kibicować jej pracy.

Wrzucam na plotkowe, bo chce poznać wasze zdanie: czy niezdanie matmy (lub innej obowiązkowej podstawy) świadczy o tym, że osoba 'głupia'? Co sądzicie o 'wrednej matematyce' i osobach, które twierdzą, że ten przedmiot jest dla nich nie do zdania? Co radzilibyście bliskiej sobie osobie, która nie zdała?

[visionAM]

Tak, wg mnie nie zdanie matury świadczy o tym, że ktoś jest głupi.
Poziom matury i tak spada z roku na rok, materiał z matematyki jest grubo okrojony, więc trzeba się nieźle "starać" żeby nie zdobyć 30%. Skoro Twoja przyjaciółka już teraz zakłada, że nie wie czy jest sens podchodzić do poprawki matury, to niech tego nie robi. Widać, że średnio jej zależy na wykształceniu.

[201604181004]

Blaaagam cie tak chorego wyniku jesli chodzi o niezdawalnosc matury dawno nie bylo. Najlepiej o tym swiadczy kolosalna roznice miedzy tym a poprzenim rokiem. Nikt mnie nie przekona ze w rok system edukacji sie tak znienil a dzieci zglupialy - wniosek nasuwa sie jeden, matura byla zle skonstruowana. Na praktykach nauczylam sie jedego; jesli po sprawdzianie wszyscy dostaja jedynki to dzieje sie jesna z tych rzeczy: patologiczna klasa jedna na milion, za trudny sprawdzian lub zle przygotowanie i wylozenie materiaul. W przypadku tegorocznej matury stawiam na zbyt trudny test

[LilyAllen]

Ja chyba zachęcałabym taką osobą do poprawy matury, ze względu na czas, który jednak w szkole spędziła. No i trochę wstyd tej matury nie mieć... Nie namawiałabym za to do pójścia na studia, szczególnie na "jakiekolwiek" - przecież tam progi zdawalności zaczynają się od 60%...

[anja415]

z tym wnioskiem niezdana matura = tępak bym się aż tak daleko nie posuwała osobiście uważam, że polski i jezyk WYPADA zdać bo jest wałkowany od wielu lat a z matma jest tak że nie każdy ja rozumie, nie ma dobrego matematyka (bo zrozumienie to podstawa)

polecam spojrzeć na arkusze z chemii czy fizyki wtedy raczej nie odezwie się więcej głosów potwierdzających wniosek

[Pampalini]

namawiałabym do poprawy. i tak, uważam że niezdanie podstawowej matury to trochę wstyd.

[visionAM]

Napisane przez drabineczka

Blaaagam cie tak chorego wyniku jesli chodzi o niezdawalnosc matury dawno nie bylo. Najlepiej o tym swiadczy kolosalna roznice miedzy tym a poprzenim rokiem. Nikt mnie nie przekona ze w rok system edukacji sie tak znienil a dzieci zglupialy - wniosek nasuwa sie jeden, matura byla zle skonstruowana. Na praktykach nauczylam sie jedego; jesli po sprawdzianie wszyscy dostaja jedynki to dzieje sie jesna z tych rzeczy: patologiczna klasa jedna na milion, za trudny sprawdzian lub zle przygotowanie i wylozenie materiaul. W przypadku tegorocznej matury stawiam na zbyt trudny test

A ja stawiam na postępujący debilizm młodych ludzi
Popatrz na średnie wyników matur: http://maturzysta.dlastudenta.pl/art...sc,107207.html -matematyka jest na podobnym poziomie jak inne przedmioty typu geografia itp. Byli ludzie, którzy napisali matury na 0 punktów. Może tegoroczny test nie należał do najłatwiejszych, ale takie sytuacje zdarzały się już kilka razy na przestrzeni lat. Częściowo można obarczać winą nauczycieli, konstruktorów matur, szkoły itp. ale główna odpowiedzialność i tak spoczywa na uczniu.

---------- Dopisano o 23:39 ---------- Poprzedni post napisano o 23:35 ----------

Napisane przez anja415

z tym wnioskiem niezdana matura = tępak bym się aż tak daleko nie posuwała osobiście uważam, że polski i jezyk WYPADA zdać bo jest wałkowany od wielu lat a z matma jest tak że nie każdy ja rozumie, nie ma dobrego matematyka (bo zrozumienie to podstawa)

polecam spojrzeć na arkusze z chemii czy fizyki wtedy raczej nie odezwie się więcej głosów potwierdzających wniosek

Ja nie rozgraniczam, dla mnie nie zdanie któregokolwiek przedmiotu na maturze świadczy o tym, że ktoś jest głupi Nieważne czy to matematyka czy fizyka czy chemia itp. 30% to jest absolutne minimum i po 3/4 latach nauki każdy powinien być w stanie napisać egzamin chociażby w tej jednej trzeciej prawidłowo. Jak się nie rozumie matematyki to się chodzi na korki albo siedzi w domu i samodzielnie czy ze znajomymi, którzy rozumieją, rozwiązuje zadania aż się dojdzie mniej-więcej do ładu i składu. Zadania są z różnych działów, nie wierzę że nie można nie rozumieć całej matematyki i kropka, nie zrobić dobrze kilku zadań, które dają te 30%.

I własnie co mnie wkurza - to gadanie "nie każdy rozumie..."
Ja na studiach także nie rozumiałam mikro i makroekonomii i nie zdałam w pierwszym i drugim terminie sesji mimo że się sporo uczyłam. Poszłam do kogoś, kto mi pomógł zrozumieć, zarwałam kilkanaście nocy na rozkładanie zadań na czynniki pierwsze i jakoś poszło. Mogłam dać sobie siana, przecież nie rozumiałam i obwiniać wszystkich dookoła, że wywalili mnie ze studiów

[Lady_Mosquito]

Ja do swojej matury z matematyki zaczęłam uczyć się miesiąc przed i napisałam na 68%, a mój sąsiad który się nie uczył wcale i nie wiąże swojej przyszłości z przedmiotami ścisłymi napisał na 32%, więc twoja koleżanka musiała chyba sobie mocno olać naukę...
Matura z matematyki jest naprawdę prosta, a materiał mocno okrojony. Moi znajomi z Ukrainy, z którymi studiuję, mają jeszcze pochodne, granice i całki, i jakoś dają radę, ale oczywiście prościej jest poużalać się nad sobą niż się zmobilizować i poświęcić codziennie trochę czasu na naukę.
Nie zmusisz jej do nauki i pisania matury za rok, ale sam tytuł technika niewiele jej daje. Pomyślała ona w ogóle o swojej przyszłości? Powinna zadać sobie pytanie gdzie siebie widzi za 15-20 lat.

---------- Dopisano o 23:54 ---------- Poprzedni post napisano o 23:47 ----------

Napisane przez visionAM

A ja stawiam na postępujący debilizm młodych ludzi

Dokładnie.

[visionAM]

Ja byłam ostatnim rocznikiem, który miał pochodne na maturze z matematyki

Nie zmusisz jej do nauki i pisania matury za rok, ale sam tytuł technika niewiele jej daje. Pomyślała ona w ogóle o swojej przyszłości? Powinna zadać sobie pytanie gdzie siebie widzi za 15-20 lat.

Niby dlaczego technikum jej niewiele daje? Każdy musi mieć skończone studia? Chyba trochę za dużo już tych bezrobotnych magistrów w Pl?

[Hadassah]

Napisane przez anja415

z tym wnioskiem niezdana matura = tępak bym się aż tak daleko nie posuwała osobiście uważam, że polski i jezyk WYPADA zdać bo jest wałkowany od wielu lat a z matma jest tak że nie każdy ja rozumie, nie ma dobrego matematyka (bo zrozumienie to podstawa)

polecam spojrzeć na arkusze z chemii czy fizyki wtedy raczej nie odezwie się więcej głosów potwierdzających wniosek

Mówię tu o podstawach obowiązkowych - matury z chemii czy fizyki moim zdaniem są na poziomie, na pewno nie zaliczyłabym ich do tych 'banalnych' .

Właśnie tu mam inne zdanie - matma jest tak samo wałkowana jak polski czy język. Ktoś może mieć większe predyspozycje do przedmiotów ścisłych, ale tłumaczeń 'wredny polski' jest niewiele lub ich wcale nie ma. Podstawa, to to co można wyczytać w podręczniku, zrozumieć 'na logikę' po prostych przykładach. Nawet jeśli nauczyciel jest beznadziejny, ale ktoś nie ma samozaparcia i nie szuka innych sposobów na zrozumienie zadania (np. youtube wytłumaczyło mi wiele zadań, zarówno na poziomie lo i studiów) to nie ma sensu skarżyć się na nauczyciela, tylko wziąć sprawy we własne ręce. A jak 'dodatkowe' rzeczy nie przemawiają to... słabo.

Napisane przez drabineczka

Blaaagam cie tak chorego wyniku jesli chodzi o niezdawalnosc matury dawno nie bylo. Najlepiej o tym swiadczy kolosalna roznice miedzy tym a poprzenim rokiem. Nikt mnie nie przekona ze w rok system edukacji sie tak znienil a dzieci zglupialy - wniosek nasuwa sie jeden, matura byla zle skonstruowana. Na praktykach nauczylam sie jedego; jesli po sprawdzianie wszyscy dostaja jedynki to dzieje sie jesna z tych rzeczy: patologiczna klasa jedna na milion, za trudny sprawdzian lub zle przygotowanie i wylozenie materiaul. W przypadku tegorocznej matury stawiam na zbyt trudny test

Z jednej strony zgadzam się, z drugiej - przeciętny test w liceum zalicza 50% lub 60%, maturę zalicza 30%. Ponadto, test jest zazwyczaj z 'działu'. Matura to zbiór zadań z trzech lat, często takie, które powinniśmy rozwiązywać z zamkniętymi oczami, bo były wałkowane od gimnazjum. Co innego, jak matury pójdą źle i wyniki będą słabe a co innego jak 25% uczniów nie jest w stanie zdobyć tych trzydziestu procent...

[tworazka]

ja tam zdalam maturke jeszcze bez matmy, moja friend nie zdala a podchodzila 2 razy... Nie ma glowy do nauki, nie kazdy musi miec, ma za to fach w reku, dobre serduszko i za to ja kocham.

Z reszta teraz licza sie tylko znajomosci

[Lady_Mosquito]

Napisane przez visionAM

Niby dlaczego technikum jej niewiele daje? Każdy musi mieć skończone studia? Chyba trochę za dużo już tych bezrobotnych magistrów w Pl?

Znam sporą liczbę osób z tytułem technika i mieli problemy z pracą. Sytuacja się zmieniał dopiero w trakcie studiów lub po ich skończeniu.
Jest dużo bezrobotnych magistrów, ale większość jest po bezsensownych i nieprzyszłościowych kierunkach.

[cooone]

Moim zdaniem z koleżanką jest coś nie tak. Nie ze względu na to, że nie zdała, tylko na to, że zastanawia się, czy poprawiać. Niech się weźmie do roboty, przez 2 miesiące zdąży się porządnie przygotować.

[Hadassah]

Napisane przez tworazka

ja tam zdalam maturke jeszcze bez matmy, moja friend nie zdala a podchodzila 2 razy... Nie ma glowy do nauki, nie kazdy musi miec, ma za to fach w reku, dobre serduszko i za to ja kocham.

Z reszta teraz licza sie tylko znajomosci

Dokładnie .

Nie, na studia nie chciała iść, tu się rozchodzi o maturę.

Podchodząc do sprawy ideologicznie powiedziałabym jej, że nie każdy musi mieć maturę i najważniejsze, że jest dobra w tym co robi. Z drugiej strony panuje pogląd, że brak matury to wstyd.

[jeanne92]

Ja doradzałabym jej próbę poprawy matury. Lepiej próbować poprawiać teraz, póki wszystko jest jeszcze "na świeżo", niż gdyby była zmuszona to robić za kilka lat.

Nie uważam, że osoba, która nie zda jakiegoś przedmiotu na maturze, jest głupia. Jak byłam w liceum to tak uważałam do czasu własnej matury, na której moja przyjaciółka oblała matmę. A wiem, że chodziła na korki i przygotowywała się do tej matury dłużej niż ja. Po prostu matma jej "nie leżała", przez co się stresowała i w efekcie robiła jakieś głupie błędy. Podeszła do matury w sierpniu, zdała i teraz robi licencjat

[Yoostii]

Zdawałam w tym roku mature. Bylam w klasie z rozszerzoną matma więc dla mnie arkusz podstawowy był łatwy. ale uważam że osobom słabszym z matematyki mógł sprawic wiele problemow. tegoroczna matura z matmy (podstawowa jak i rozszerzona) była niestandardowa. przerobiłam arkusze z wcześniejszych lat więc nikt mi nie wmówi, że co roku każdy rocznik narzeka. z ciekawości znalazlam na internecie arkusze w matury czerwcowej. zadania były o wiele prostsze. więc może niech koleżanka spróbuje pisać w sierpniu. może znowu dadzą coś łatwiejszego. nic nie traci a może zyskać

[summerisgone]

Tak, uważam, że jak ktoś nie jest w stanie zdać podstawowej matematyki, to jest głupi. Obecnie matura to w zasadzie "podstaw pod wzór z załączonej książeczki" i nawet nie trzeba umieć dodawać i odejmować bo można mieć kalkulator a i czasu jest mnóstwo.
Przeglądałam arkusz i z samych zamkniętych zadań można złapać ok. 15 punktów za zadania, które dosłownie wymagają policzenia czegoś na kalkulatorze lub podstawienia pod wzór.

[b3e038722b79d57d91748189c48a0d4b42934a7c_612ac0051d267]

Napisane przez summerisgone

Tak, uważam, że jak ktoś nie jest w stanie zdać podstawowej matematyki, to jest głupi. Obecnie matura to w zasadzie "podstaw pod wzór z załączonej książeczki" i nawet nie trzeba umieć dodawać i odejmować bo można mieć kalkulator a i czasu jest mnóstwo.
Przeglądałam arkusz i z samych zamkniętych zadań można złapać ok. 15 punktów za zadania, które dosłownie wymagają policzenia czegoś na kalkulatorze lub podstawienia pod wzór.

poza tym, żeby nie "strzelić" żadnej odpowiedzi w zamkniętych to też trzeba mieć "farta" - to tak a pro po tych co mieli 0 punktów

co do tablic - w tablicach nie ma wszystkich wzorów.. ale jak ktoś kumaty to potrafi sobie taki wzór przekształcić i ma.. nie wiem co trudnego może być w obliczeniu delty czy no nie wiem.. obliczeniu pola czy objętości jakiejś figury (poziom rodem z gimnazjum a nie wiem czy i nie podstawówki)..

tak.. według mnie taka osoba jest głupia.. albo leniwa, która nie chodziła wcale na lekcje, wagarowała.. ja wagarując i to ostro bo miałam po ok 250h nieobecnych w jednym półroczu jakoś zdałam tą nieszczęsną matmę a dziewczyny, które chodziły normalnie jej nie pozdawały.. toż trzeba być serio jakimś tępakiem za przeproszeniem..

[--Olka--]

Napisane przez Hadassah

Wrzucam na plotkowe, bo chce poznać wasze zdanie: czy niezdanie matmy (lub innej obowiązkowej podstawy) świadczy o tym, że osoba 'głupia'? Co sądzicie o 'wrednej matematyce' i osobach, które twierdzą, że ten przedmiot jest dla nich nie do zdania? Co radzilibyście bliskiej sobie osobie, która nie zdała?

Tak, sądzę, że osoba, która nie zdała matury, jest głupia. Rozumiem, że niektórym ciężko użyć tego słowa wprost, więc przyjmijmy po prostu, że "do inteligentnych nie należy". I wiadomo o co chodzi.

Nie rozumiem wyskakiwania w tym kontekście z tekstami o "dobrym serduszku" i "braku głowy do nauki". Czy my piszemy o skreślaniu takiej osoby? Osoba "nieinteligentna" bez wątpienia może być miła, ciepła, możemy ją lubić, itd. Po prostu nie każdy jest inteligentny i tyle.

Napisane przez Hadassah

Namawiałam ją na kursy i dalsze szkolenie się połączone z pracą (ma tytuł technika), ale też na poprawę matury. Ona się martwi tą matematyką, nie wie czy poprawiać, bo nie jest pewna czy da radę.
(...)
I teraz mam trochę dylemat, mogę ją trochę 'popchnąć' do poprawki, żeby po prostu miała maturę lub kibicować jej pracy.

Ja bym specjalnie nie namawiała, nie pchała na siłę. Przedstawiłabym po prostu plusy i minusy poprawki. Właśnie - jakie są minusy? Nie bardzo rozumiem wymówkę: nawet jeśli nie zda znowu to co się stanie?

[201604181004]

jakbym teraz podchodziła do matury z matmy to bym jej nie zdała
mam wykształcenie wyższe

where is your god now?

[--Olka--]

[1=b3e038722b79d57d9174818 9c48a0d4b42934a7c_612ac00 51d267;47085798]p
albo leniwa, która nie chodziła wcale na lekcje, wagarowała.. [/QUOTE]

A to już inna sprawa, która moim zdaniem o szczególnej "inteligencji" również nie świadczy.

---------- Dopisano o 09:26 ---------- Poprzedni post napisano o 09:23 ----------

Napisane przez drabineczka

jakbym teraz podchodziła do matury z matmy to bym jej nie zdała

Chwalisz się czy żalisz wobec tego?

[201604181004]

A musze ktorekolwiek z powyzszych? Jakby rozdac arkusze maturalne wszystkim nauczycielom w szkole i kazac rozwiazac to zdalby to matematyk fizyk moze chemik czy biolog. Wybaczcie ale w historykow polinistow i anglistow watpie co widze po sobie, ze by tak z bomby rozwalili mature z matmy;-p. A jednak wychowuja nowe pokolenia;-p

[kasiencja]

ja też nie wiem czy bym zdała, bo od pięciu lat nie musiałam wykonywać obliczeń bardziej skomplikowanych niż prosta arytmetyka czy ewentualnie obliczanie procentów. czy to wstyd? nie wiem.

ale gdybym była na bieżąco, miała niemal codziennie lekcje, rozwiązywała zadania, wiedziała że czeka mnie ta matura - to nie sądzę by sprawiłoby mi to jakiś problem.

moja siostra zdała na ponad 60%, chociaż nadal myli jej się tabliczka mnożenia i popełnia czasem zupełnie banalne błędy, ścisły umysł to zdecydowanie nie jest ale wiedziała że zdać musi, siedziała nad tymi zadaniami, uczyła się (bez korepetycji). także strasznie mnie dziwi, że aż tyle osób nie jest w stanie uzbierać nawet tych 30% (nawet jeśli arkusz był źle skonstruowany) i boję się myśleć co gdyby próg był na poziomie 50%....

co do tematu, to przecież koleżanka może zawsze spróbować raz jeszcze, nic chyba nie traci, tylko niech się tym razem przyłoży.

[Varga]

Twoja koleżanka powinna poprawić maturę, kiedyś może się przyda.

Według mnie problemem takiej "dużej" liczby niezdanych matur jest fakt, iż coraz więcej osób idzie do liceów, zamiast do zawodówek, a przecież nie każdy jest stworzony do nauki.
Jak zaczynałam liceum to były 3 klasy, reszta szła do techników i zawodówek. Niewielka liczba osób z techników pisała maturę. I mimo egzaminów wstępnych do liceów matury u mnie nie zdawało 20-30% absolwentów. W tej chwili w moim starym liceum klas jest 8, a ogólna liczba uczniów dużo mniejsza niż kiedyś Jakoś nie wierzę w to, że w przeciągu tych kilkunastu lat zrodziło się więcej ludzi nauki.

Niedawno też zerknęłam na matury i byłam zdziwiona, że matura podstawowa to matura, a nie klasówka w podstawówce. Mimo niekorzystania z matematyki licealnej w pracy byłam w stanie rozwiązać cały arkusz. A przecież ostatnią matematykę szkolną miałam kilkanaście lat temu.

[201605161006]

Jeśli ktoś poszedł do liceum to nawet jak nie chce iść na studia, maturę zdać powinien. Może i w tym roku dali jakieś trudniejsze pytania, ale poziom tak czy siak jest żenujący, więc moim zdaniem nie zdać matury to wstyd. Jak ktoś nie zdał to jak najbardziej, choćby dla lepszego samopoczucia powinien poprawić a i na przyszłość bo może zmieni zdanie i jednak będzie chciał iść na studia w przyszłości.

[karolca]

Napisane przez tworazka

ja tam zdalam maturke jeszcze bez matmy, moja friend nie zdala a podchodzila 2 razy... Nie ma glowy do nauki, nie kazdy musi miec, ma za to fach w reku, dobre serduszko i za to ja kocham.

Z reszta teraz licza sie tylko znajomosci

Nawet na to nie ma co liczyć w obecnych czasach.

Napisane przez drabineczka

jakbym teraz podchodziła do matury z matmy to bym jej nie zdała
mam wykształcenie wyższe

where is your god now?

Ja pewnie też

[Mome]

A ja jestem bardzo ciekawa, co osoby, które twierdzą, że niezdanie jednego egzaminu maturalnego świadczy o debilizmie, sądzą o poprawkach na studiach I ile mają lat te, co głoszą upadek intelektualny współczesnej młodzieży

Poprawiałam kiedyś maturę rozszerzoną zdaną na 80% - taka byłam ambitna. Po roku nauki podeszłam do egzaminu o wiele lepiej przygotowana niż poprzednio i... ledwo przekroczyłam 30%. Od tego czasu nie daję sobie wmówić, że matura sprawdza cokolwiek i że jej niezdanie czegokolwiek dowodzi. Twoja koleżanka jak najbardziej powinna podejść do poprawki, jeśli jej na tym zależy. Przyjęło się, że każdy sprawdzian/egzamin można przynajmniej jednokrotnie poprawiać i zazwyczaj robi się to bez ujmy na honorze, dlaczego w przypadku matury miałoby być inaczej?

[visionAM]

Napisane przez drabineczka

jakbym teraz podchodziła do matury z matmy to bym jej nie zdała
mam wykształcenie wyższe

where is your god now?

Ale teraz nie jesteś na bieżąco z materiałem, więc to normalne.
Za kilka lat powiesz, że nie zdałabyś jakiegoś egzaminu na studiach

[tygrysekrudy]

Aż szkoda słów czytając niektóre wypowiedzi. Każdemu może się zdarzyć nie zdać, poprawka to nie żaden wyrok. a nawet jeśli ktoś nie ma matury to co z tego? znaczy, że jest tłukiem iwgl.? Ja w tym roku miałam maturę. polski zdałam na 78% a angielski na 80% i co? i oblałam matę 28%. Jestem teoretycznie bez matury a wczoraj dostałam prace. Zapisałam się na poprawkę i nie mam zamiaru robić z tego tragedii. Pójdę napiszę jeszcze raz. Niech się Twoja koleżanka nie załamuje Nie jest sama :P szczególnie w tym roku :P

[visionAM]

Nie do każdej pracy matura jest wymagana, więc dla mnie żaden to argument

I ogólnie taka postawa woła o pomstę do nieba. Nie zdałam matury i trudno, poprawię w sierpniu, inni też nie zdali. Dostałam pracę, więc nie jest źle.
No na prawdę powód do dumy Przez 3/4 lata nie nauczyć się przedmiotu na tyle aby go zaliczyć na 30%, nawet z tablicami pod ręką.