Mam problem: łojotokowe zapalenie skóry

Łojotokowe zapalenie skóry jest jedną z najczęściej występujących chorób dermatologicznych. Schorzenie to dotyczy 1–3% populacji i jest powodem częstych konsultacji lekarskich, przede wszystkim z uwagi na przewlekły i nawrotowy przebieg.

Łojotokowe zapalenie skóry - objawy

W obrazie klinicznym obserwuje się nieregularne plamy rumieniowe, pokryte żółtawo zabarwionymi fragmentami łuszczącego się naskórka. Żółty kolor łusek spowodowany jest nagromadzeniem łoju w warstwie rogowej. W fałdach skórnych, przy nasilonym stanie zapalnym dochodzi czasami do rozwoju zmian wysiękowych. Zmiany zlokalizowane są w okolicach bogatych w gruczoły łojowe — na skórze owłosionej głowy, twarzy, za małżowinami usznymi oraz na górnej części klatki piersiowej i pleców. Ogniska na twarzy pojawiają się głównie w okolicy fałdów nosowo-policzkowych, w okolicy brwi, rzadziej na policzkach, czole i wardze górnej.Szczególnie nasilone objawy mogą występować na granicy skóry gładkiej i owłosionej głowy oraz w okolicy zausznej. Zmianom skórnym może towarzyszyć uczucie świądu oraz pieczenia skóry, choć nie są one dolegliwościami stałymi, a nasilać się mogą w podwyższonych temperaturach.

Kogo dotyka ŁZS?

Łojotokowe zapalenie skóry występuje zarówno u dorosłych, jak i niemowląt oraz osób w podeszłym wieku. Niemal każdy człowiek w ciągu swojego życia może zostać dotknięty tą chorobą, jednak objawy w większości przypadków są na tyle łagodne, że nie wymagają konsultacji lekarskiej. Choroba częściej dotyczy mężczyzn, szczególnie w grupie młodych dorosłych oraz u osób powyżej 50 roku życia. Do jej rozwoju predysponowane są również osoby z przewlekłym defektem odporności, chorzy na cukrzycę, zakażeni wirusem HIV, pacjenci z zapaleniem trzustki, zespołem Downa oraz wirusowym zapaleniem wątroby typu C. Zwiększoną częstość występowania choroby obserwowano w zaburzeniach o podłożu neurologicznym, związanych ze zwiększoną tendencją do łojotoku, między innymi w chorobie Parkinsona, padaczce, porażeniu nerwu twarzowego oraz schorzeniach rdzenia kręgowego.

Jakie czynniki mają wpływ na ŁZS?

W patogenezie ważną rolę odgrywają także zaniedbania higieniczne, nadużywanie alkoholu, stres, zaburzenia depresyjne i lękowe oraz zaburzenia odżywiania. Pewien wpływ indukcyjny może mieć zanieczyszczenie powietrza, noszenie nieodpowiednich nakryć głowy, podrażnienie skóry przez znajdujące się w kosmetykach substancje zapachowe i konserwanty oraz intensywna ekspozycja na promieniowanie słoneczne. Nasilenie zmian chorobowych w postaciach przewlekłych obserwuje się w miesiącach jesiennych i zimowych.

Łupież a ŁZS

Łupież skóry owłosionej głowy, dotyczący około 5–10% populacji, uznawany jest za najłagodniejszą, niezapalną, przewlekłą lub też początkową formę łojotokowego zapalenia skóry. Charakteryzuje się obecnością drobnych łuseczek naskórka na skórze owłosionej głowy, opadających na szyję, barki i plecy, stwarzając uporczywy problem kosmetyczny, szczególnie w przypadku noszenia ciemnej odzieży. Pacjenci mogą zgłaszać uporczywy świąd skóry głowy oraz uczucie jej suchości.

ŁZS a łojotok

Patogeneza łojotokowego zapalenia skóry jest niezwykle złożona. Istnieje wiele przesłanek świadczących o wyraźnym związku choroby z intensywnością łojotoku. Schorzenie rzadko występuje przed okresem pokwitania, największe nasilenie obserwuje się natomiast w okresach okołopokwitaniowym i wczesnej dorosłości, związanych z wysoką aktywnością gruczołów łojowych.Nadmierna produkcja sebum indukuje złuszczanie i podrażnienie skóry, prowadzi również do wypadania i przerzedzenia włosów. Występowanie objawów choroby może wiązać się z nieprawidłowym składem łoju, wzrostem stężeń cholesterolu i trójglicerydów, a obniżeniem zawartości wolnych kwasów tłuszczowych, estrów wosków i skwalenu.

Drożdżaki w ŁZS

W wielu badaniach udowodniono związek pomiędzy rozwojem i ciężkością przebiegu łojotokowego zapalenia skóry a kolonizacją skóry przez lipofilne grzyby drożdżopodobne z rodzaju Malassezia. Obserwuje się między innymi zwiększenie liczby komórek tych grzybów w zmianach skórnych, korelację pomiędzy stopniem nasilenia objawów a liczbą drobnoustrojów, uzyskiwanie remisji klinicznych po zastosowaniu leczenia przeciwgrzybiczego oraz zwiększoną proliferację grzybów w przypadku nawrotów choroby. Łojotokowe zapalenie skóry może być związane z występowaniem różnych gatunków Malassezia spp. w skórze zmienionej chorobowo i skórze zdrowej.Drożdżaki lipofilne posiadają zdolność przeprowadzenia reakcji lipolitycznych i uwalniania z trójglicerydów łoju wolnych kwasów tłuszczowych, odgrywających ważną rolę w mechanizmach zapalnych, prowadzących do podrażnienia skóry i złuszczania naskórka. Wykazano również istotny wpływ tych drobnoustrojów na produkcję wielu cytokin prozapalnych, będących ważnymi mediatorami w indukowaniu i podtrzymywaniu ostrej fazy reakcji zapalnej. Osobnicza podatność na zakażenie grzybami z rodzaju Malassezia może wiązać się także ze zróżnicowaniem funkcjonowania układu odpornościowego gospodarza. Potwierdzeniem tej hipotezy może być zwiększona częstość występowania objawów u pacjentów z współistniejącym zakażeniem wirusem HIV.

Składniki szamponów stosowanych w łojotokowym zapaleniu skóry głowy

Jednym z dowodów świadczących o roli drożdżaków z rodzaju Malassezia spp. w patogenezie łojotokowego zapalenia skóry jest skuteczność leków przeciwgrzybiczych w łagodzeniu przebiegu oraz ustępowaniu zmian skórnych. Rekomendowanym leczeniem w przypadku zmian zlokalizowanych w obrębie owłosionej skóry głowy, zarówno o typie łojotokowego zapalenia skóry jak i łupieżu, jest cyklopiroksamina w szamponie, posiadająca działanie grzybobójcze, grzybostatyczne oraz przeciwzapalne.W leczeniu alternatywnym zalecane jest stosowanie szamponów zawierających inną grupę leków przeciwgrzybicznych - pochodne imidazolowe. W wielu badaniach wykazano efektywność leczenia tłustego łupieżu skóry owłosionej głowy po zastosowaniu szamponu z 2% ketokonazolem.Dużą skuteczność mają również stosowane głównie w postaci szamponów preparaty zawierające pirytonian glinu, cynku i magnezu oraz siarczan selenu, a także związki redukujące i działające hamująco na podziały komórkowe, oparte na dziegciach i ichtiolu. 1% pirytonian cynku, stosowany w formie szamponu, posiada właściwości przeciwgrzybicze wywierane na drodze hamowania transportu w obrębie ściany komórkowej grzyba. Wykazano również jego właściwości keratoplastyczne, a także działanie przeciwłojotokowe.

Pielęgnacja skóry głowy z ŁZS

U osób z łagodnymi postaciami łojotokowego zapalenia skóry, łupieżem suchym i tłustym skóry owłosionej głowy bardzo ważną rolę odgrywa prawidłowa codzienna pielęgnacja włosów. Właściwy szampon przeciwłupieżowy powinien posiadać dobre właściwości kosmetyczne, działać nawilżająco, a jednocześnie złuszczać zrogowaciałe komórki naskórka. Nowoczesne preparaty przeciwłupieżowe zapobiegają intensyfikacji łojotoku, eliminują nadmiar sebum i hamują jego nadprodukcję. Optymalny skład szamponów przeciwłupieżowych dostosowany jest do zwalczania różnych postaci łojotokowego zapalenia skóry głowy, dzięki czemu wśród bogatej oferty dermokosmetyków można wybrać odpowiedni preparat przeznaczony dla skóry z łupieżem suchym lub łupieżem tłustym (np. szampon Node DS+ Bioderma, Nizoral, Selsun Blue, Ocerin). Kosmetyki te łagodzą również świąd skóry, poprawiają kondycję włosów, stymulując wzrost i wzmacniając ich strukturę. Należy pamiętać, by spieniony szampon pozostawiać na skórze głowy przez co najmniej 5 minut, aby zapewnić optymalne działanie składników aktywnych. Preparat stosuje się 2 razy w tygodniu przez okres minimum 4 tygodni. We wszystkich przypadkach zaleca się kontynuację kuracji przeciwłupieżowej w celu przedłużenia i utrwalenia osiągniętych efektów oraz odzyskania równowagi skóry głowy. W tym celu opracowane zostały formuły specjalnych szamponów do codziennej pielęgnacji włosów i skóry głowy, które jednocześnie zapobiegają nawrotom łupieżu.Ze stosowania szamponów przeciwłupieżowych należy zrezygnować w przypadku ostrych stanów zapalnych skóry głowy, nadwrażliwości na detergenty oraz bezpośrednio przed i po farbowaniu włosów, czy zabiegiem trwałej ondulacji.

Leczenie skóry z objawami ŁZS

W łojotokowym zapaleniu skóry dotyczącym skóry gładkiej spektrum wybór leczenia zależy od z ciężkości nasilenia choroby oraz częstości występowania nawrotów klinicznych. W zmianach ograniczonych, o lekkim i średnim nasileniu zastosowanie znajdują przede wszystkim preparaty stosowane miejscowo. W przypadkach cięższych i nawrotowych, z krótkimi okresami remisji, a także w sytuacjach niepowodzeń leczenia miejscowego konieczne jest zastosowanie terapii ogólnej. Zalecanymi preparatami do użytku zewnętrznego są inhibitory kalcyneuryny, takrolimus i pimekrolimus, wywołujące swój efekt przeciwzapalny poprzez zmniejszenie syntezy cytokin zapalnych przez limfocyty T i komórki tuczne. Preparaty te pozbawione są poważnych odległych skutków ubocznych, obserwowanych w przypadku przewlekłego stosowania glikokortykosteroidów. Takrolimus posiada również właściwości przeciwgrzybicze.

Leczenie miejscowe - łojotokowe zapalenie skóry

W leczeniu miejscowym wykorzystuje się także szeroko właściwości przeciwzapalne glikokortykosteroidów oraz przeciwgrzybicze pochodnych azolowych, terbinafiny oraz cyklopiroksaminy. Kortykosteroidy działają szybko, likwidują uczucie świądu i pieczenie oraz zmniejszają stan zapalny. Jednak ich przewlekłe stosowanie może prowadzić do rozwoju wielu działań niepożądanych, między innymi zapalenia skóry wokół ust, zmian trądzikopodobnych, teleangiektazji, odbarwień oraz zaniku skóry, dlatego tak prowadzona terapia powinna być ściśle kontrolowana przez lekarza dermatologa. Stosuje się także preparaty zmniejszające proliferację komórek naskórka, np. ichtiol, nadtlenek benzoilu oraz związki siarki.

Leczenie ogólne - łojotokowe zapalenie skóry

W łojotokowym zapaleniu skóry o ciężkim lub nawrotowym charakterze zalecane jest leczenie ogólne. Zastosowanie znajdują preparaty przeciwgrzybicze z grupy pochodnych azolowych, przede wszystkim itrakonazol lub flukonazol, połączone z omawianą wcześniej terapią miejscową. Leki te wywierają działanie grzybostatyczne, hamując syntezę ergosterolu, będącego istotnym składnikiem błony komórkowej grzybów. Rzadziej w terapii schorzenia wykorzystuje się antybiotykoterapię doustną, a także steroidoterapię przy szczególnie ciężkim nasileniu objawów klinicznych. Redukcję objawów uzyskuje się również pod wpływem fototerapii, np. z wykorzystaniem lampy emitującej wąskie pasmo promieniowania UVB.