Masz brązowe plamy na twarzy? To może być melasma! Sprawdź, jak ją wyleczyć

Melasma jest przebarwieniem skórnym trudnym w leczeniu. Zalecane są kremy o działaniu wybielającym i złuszczającym, zawierające np. kwas azelainowy. Ciemniejsze plamy obejmujące głębsze warstwy skóry mogą jednak wymagać profesjonalnych zabiegów rozjaśniających. Przed podjęciem leczenia kluczowe jest postawienie diagnozy i odróżnienie melasmy od przebarwień innego typu.

Spis treści:

1. Czym jest melasma? Charakterystyka i objawy
2. Najczęstsze przyczyny melasmy
3. Jak rozpoznać melasmę? Diagnostyka i rodzaje zmian
4. Metody leczenia melasmy
5. Naturalne sposoby wspomagające leczenie melasmy
6. Profilaktyka melasmy – kluczowe działania
7. Melasma a jakość życia

Czym jest melasma? Charakterystyka i objawy

Melasma, inaczej ostuda, to problem dermatologiczny wynikający z nadmiernej aktywności melanocytów – komórek skóry odpowiedzialnych za produkcję melaniny. Przebarwienia są symetryczne i pojawiają się w miejscach najbardziej narażonych na ekspozycję słoneczną, takich jak twarz, szyja czy dekolt. W rzadkich przypadkach melasma może występować również na przedramionach lub innych odsłoniętych częściach ciała.

Melasma jest stosunkowo łatwa do rozpoznania dzięki swojemu charakterystycznemu wyglądowi. Zmiany skórne w tym schorzeniu przybierają formę ciemniejszych plam, które są wyraźnie odgraniczone od reszty skóry, ale mają nieregularne krawędzie. Ich intensywność oraz zabarwienie mogą się różnić w zależności od stopnia nasilenia schorzenia, głębokości przebarwień oraz ekspozycji na czynniki nasilające, takie jak promieniowanie słoneczne.

• Zmiany mogą mieć różne odcienie brązu – od jasnobrązowego po ciemnobrązowy lub szarobrązowy.
• Kolor zależy od głębokości osadzania się melaniny: przy melasmie naskórkowej zmiany są jaśniejsze, zwykle jednolite; w przypadku melasmy skórnej plamy są ciemniejsze, głębsze, czasem przypominają "zacienione" obszary skóry; w melasmie mieszanej można zauważyć różne odcienie plam na tym samym obszarze skóry.
• Plamy są nieregularne, ale mają wyraźnie zaznaczone brzegi. Często układają się symetrycznie po obu stronach twarzy.
• Melasma najczęściej dotyka obszarów najbardziej narażonych na promieniowanie słoneczne: policzków, grzbietu nosa, czoła, okolic nad górną wargą (tzw. „wąsik hormonalny”), żuchwy.
• Rozmiar zmian może być zróżnicowany – od małych, punktowych plamek po duże, rozlane przebarwienia obejmujące duże obszary skóry. W cięższych przypadkach zmiany mogą łączyć się, tworząc rozległe obszary ciemniejszej skóry.
• Brak cech stanu zapalnego. Melasma nie powoduje zaczerwienienia, obrzęku ani łuszczenia się skóry.
• Zmiany są płaskie i niewyczuwalne w dotyku, co odróżnia melasmę od innych schorzeń, takich jak egzema czy łuszczyca.
• Plamy mogą być bardziej widoczne po ekspozycji na słońce i stawać się mniej intensywne w okresach mniejszego nasłonecznienia. U niektórych osób melasma jest bardziej widoczna latem, natomiast zimą może zanikać lub stawać się mniej wyraźna.

Wygląd melasmy może różnić się w zależności od fototypu skóry według klasyfikacji Fitzpatricka:

• U osób z jaśniejszą skórą (fototyp I–II) plamy mogą być bardziej kontrastowe w stosunku do naturalnego koloru skóry, co sprawia, że są łatwiejsze do zauważenia.
• U osób z ciemniejszą skórą (fototyp IV–VI) zmiany często mają intensywniejsze zabarwienie, ale mogą zlewać się z naturalnym odcieniem skóry, co utrudnia ich wykrycie na wczesnym etapie.

Jak odróżnić melasmę od innych przebarwień skóry?

Istotne jest odróżnienie melasmy od innego rodzaju zmian widocznych na skórze. Różnice między melasmą a przebarwieniami pozapalnymi:

• Melasma – zmiany są symetryczne i związane z działaniem czynników hormonalnych oraz ekspozycją na słońce.
• Przebarwienia pozapalne – występują w miejscach wcześniej objętych stanem zapalnym (np. po trądziku, urazie skóry) i mogą mieć różne kształty.

Melasma a plamy soczewicowate:

• Melasma – nieregularne, symetryczne plamy o zmiennym odcieniu.
• Plamy soczewicowate – małe, owalne, dobrze odgraniczone plamki (często pojawiają się u osób starszych).

Najczęstsze przyczyny melasmy

U podstaw melasmy leżą zaburzenia pracy melanocytów wytwarzających barwnik skóry. Zaburzenia te mogą być jednak wywołane przez różne czynniki.

Promieniowanie ultrafioletowe i światło widzialne

Melasma jest ściśle związana z ekspozycją na promieniowanie UV. Zarówno UVB, jak i UVA mogą powodować uszkodzenia melanocytów i stymulować nadmierną produkcję melaniny. Współczesne badania sugerują również, że światło widzialne, w tym niebieskie światło emitowane przez ekrany urządzeń elektronicznych, może wpływać na zaostrzenie zmian skórnych.

Hormony i wpływ zmian hormonalnych

Hormony odgrywają szczególnie istotną rolę w powstawaniu melasmy. Dlatego często pojawia się u kobiet w ciąży (dlatego nazywana jest też „maską ciążową”), ale może być związana także z antykoncepcją hormonalną czy menopauzą.

• Ciąża – ostuda ciążowa dotyka nawet 15–50% ciężarnych kobiet, co związane jest ze wzrostem poziomu estrogenów, progesteronu oraz melanotropiny.
• Antykoncepcja hormonalna – doustne środki antykoncepcyjne mogą nasilać produkcję melaniny, szczególnie u osób z predyspozycjami genetycznymi.
• Hormonalna terapia zastępcza – kobiety w okresie menopauzy przyjmujące estrogeny i progesteron również są bardziej podatne na rozwój melasmy.

Genetyczne predyspozycje

Osoby z ciemniejszym fototypem skóry (IV–VI wg klasyfikacji Fitzpatricka) oraz te z historią melasmy w rodzinie mają większe ryzyko wystąpienia tego schorzenia. Dzieje się tak, ponieważ ich melanocyty są bardziej aktywne i podatne na stymulację zewnętrznymi bodźcami.

Kosmetyki i leki fotouczulające

Używanie kosmetyków zawierających substancje drażniące lub fotouczulające może zwiększać ryzyko przebarwień. Niektóre leki, takie jak antybiotyki (np. tetracykliny) czy niesteroidowe leki przeciwzapalne, również mogą wywoływać reakcje fototoksyczne prowadzące do melasmy.

Stres oksydacyjny

Stres oksydacyjny związany z nadmiarem wolnych rodników może prowadzić do uszkodzenia komórek skóry i nadprodukcji melaniny. Proces ten jest często zaostrzany przez promieniowanie UV oraz zanieczyszczenie środowiska.

Zanieczyszczenie środowiska

Policydy aromatyczne oraz metale ciężkie w zanieczyszczonym powietrzu mogą działać drażniąco na skórę i przyczyniać się do aktywacji melanocytów. Badania wykazują, że osoby mieszkające w dużych miastach są bardziej narażone na rozwój melasmy.

Jak rozpoznać melasmę? Diagnostyka i rodzaje zmian

Melasma może być mylona z innymi schorzeniami, takimi jak plamy soczewicowate, przebarwienia pozapalne czy choroby metaboliczne (np. choroba Addisona). Ważne jest, aby skonsultować się z dermatologiem w celu postawienia właściwej diagnozy.

Rozpoznanie melasmy opiera się głównie na badaniu klinicznym skóry. Dermatolog może zastosować lampę Wooda, aby dokładniej ocenić głębokość przebarwień. To narzędzie pozwala na odróżnienie melasmy naskórkowej, skórnej oraz mieszanej.

Typy melasmy:

• Naskórkowa – ograniczona do warstwy naskórka, zwykle jaśniejsza i łatwiejsza w leczeniu.
• Skórna – dotyka głębszych warstw skóry właściwej, trudniejsza do usunięcia.
• Mieszana – obejmuje zarówno naskórek, jak i skórę właściwą, wymagając kompleksowego podejścia terapeutycznego.

Metody leczenia melasmy

Leczenie melasmy jest wyzwaniem, ponieważ przebarwienia często mają tendencję do nawrotów, a skuteczność terapii zależy od głębokości zmian, ich przyczyny oraz stopnia zaawansowania. Kluczowe jest holistyczne podejście, łączące preparaty miejscowe, zabiegi dermatologiczne oraz odpowiednią ochronę przeciwsłoneczną.

Preparaty miejscowe – podstawa leczenia

Stosowanie kremów i maści jest najczęściej pierwszym etapem terapii melasmy. Składniki aktywne w tych preparatach działają na różne sposoby: rozjaśniają plamy, hamują produkcję melaniny lub wspomagają regenerację skóry.

Najczęściej stosowane substancje:

• Hydrochinon – uważany za „złoty standard” w leczeniu melasmy. Działa poprzez hamowanie tyrozynazy – enzymu kluczowego w procesie syntezy melaniny. Stosowany w stężeniach 2–4% pod kontrolą dermatologa. Może powodować skutki uboczne, takie jak podrażnienia skóry, dlatego zalecana jest ostrożność i czasowe stosowanie.
• Kwas azelainowy – naturalny kwas o działaniu przeciwzapalnym i wybielającym. Dodatkowo pomaga w leczeiu trądziku, co jest korzystne dla osób z cerą mieszaną.
• Tretinoina (retinoid): przyspiesza złuszczanie martwych komórek naskórka, co ułatwia usuwanie przebarwień. Zwiększa skuteczność innych preparatów, takich jak hydrochinon. Może powodować przejściowe podrażnienie i wysuszenie skóry.
• Kwas kojowy – substancja pochodzenia naturalnego, która działa jako inhibitor tyrozynazy. Oprócz rozjaśniania plam ma właściwości antyoksydacyjne.
• Kwas traneksamowy – stosowany miejscowo lub doustnie, zmniejsza proces zapalny, który prowadzi do przebarwień. Jest nowatorską substancją, która zdobywa coraz większe uznanie w leczeniu melasmy.
• Niacynamid (witamina B3) – hamuje transport melaniny do naskórka i działa przeciwzapalnie. Często stosowany w preparatach wspomagających terapię melasmy.

Dermatolodzy często zalecają kombinację kilku substancji, takich jak hydrochinon, tretinoina i kortykosteroidy. Takie podejście (tzw. terapia trójskładnikowa) przynosi szybkie efekty, ale wymaga starannego nadzoru, aby uniknąć działań niepożądanych.

Zabiegi dermatologiczne – uzupełnienie terapii

Gdy leczenie miejscowe nie przynosi zadowalających efektów, można zastosować zabiegi dermatologiczne. Mają one na celu usunięcie naskórka lub rozbicie melaniny w głębszych warstwach skóry.

• Peelingi chemiczne – wykorzystują kwasy o różnym stężeniu, aby złuszczać naskórek i zmniejszać widoczność przebarwień. Najczęściej stosowane są: kwas glikolowy, kwas mlekowy, kwas salicylowy i kwas trichlorooctowy.
• Mikrodermabrazja – to mechaniczne złuszczanie naskórka za pomocą drobnych kryształków. Jest to zabieg nieinwazyjny, który może wspierać leczenie melasmy naskórkowej.
• Laseroterapia – nowoczesne lasery mogą pomóc w usuwaniu melasmy, jednak ich skuteczność zależy od głębokości zmian. Laseroterapia może zwiększać ryzyko przebarwień pozapalnych, dlatego wymaga szczególnej ostrożności u osób z ciemniejszą skórą.

Terapie systemowe – leczenie od wewnątrz

W leczeniu melasmy możliwe jest również stosowanie preparatów doustnych.

• Doustny kwas traneksamowy – stosowany jako innowacyjna metoda w leczeniu melasmy. Badania wskazują, że zmniejsza procesy zapalne i ogranicza rozwój przebarwień. Terapia doustna jest szczególnie skuteczna w melasmie mieszanej.
• Suplementacja antyoksydantami – doustne preparaty zawierające witaminy C, E, glutation czy selen pomagają neutralizować wolne rodniki, które mogą nasilać przebarwienia.
• Leki hormonalne – w przypadkach związanych z zaburzeniami hormonalnymi, dermatolodzy współpracują z endokrynologami, aby ustabilizować poziom hormonów (np. poprzez zmianę antykoncepcji hormonalnej).

Naturalne sposoby wspomagające leczenie melasmy

Osoby poszukujące alternatyw mogą spróbować naturalnych metod ograniczania przebarwień na twarzy, takich jak:

• Aloes – ma właściwości regeneracyjne i przeciwzapalne.
• Ekstrakt z lukrecji – pomaga zmniejszyć aktywność melanocytów i rozjaśnić skórę.
• Olej z dzikiej róży – wspiera regenerację skóry i redukcję plam.
• Maseczki z kurkumy – zawierają kurkuminę, która działa przeciwzapalnie i rozjaśniająco.
• Zielona herbata – jej ekstrakt działa antyoksydacyjnie i ochronnie.

Chociaż metody te mogą być pomocne, ich skuteczność jest zwykle ograniczona w porównaniu do profesjonalnych terapii.

Profilaktyka melasmy – kluczowe działania

W profilaktyce nawrotów melasmy najważniejsze znaczenie ma ochrona skóry przed promieniowaniem UV, ale nie tylko.

• Ochrona przeciwsłoneczna – codzienne stosowanie kremów z SPF 30–50 to podstawa. Ważne jest również unikanie słońca w godzinach największego nasłonecznienia (10:00–16:00) oraz noszenie kapeluszy i okularów przeciwsłonecznych.
• Styl życia wspierający zdrową skórę – zdrowa dieta bogata w antyoksydanty (np. witamina C, beta-karoten) oraz picie odpowiedniej ilości wody wspierają regenerację skóry i mogą zmniejszać ryzyko powstawania przebarwień.
• Eliminacja czynników ryzyka – unikanie kosmetyków i leków fotouczulających oraz regularne konsultacje dermatologiczne mogą pomóc w zapobieganiu nawrotom melasmy.

Melasma a jakość życia

Dla wielu osób melasma jest nie tylko problemem estetycznym, ale również psychicznym. Według badań opublikowanych w czasopiśmie Journal of Cosmetic Dermatology, pacjenci z melasmą często zgłaszają obniżoną samoocenę oraz stres związany z wyglądem. Edukacja, wsparcie psychologiczne oraz skuteczna terapia mogą znacząco poprawić ich komfort życia.

Źródła:

• DermNet NZ – Melasma Overview
• American Academy of Dermatology – What is melasma?
• Nowicki, R. „Melasma – współczesne metody leczenia”. Dermatologia Estetyczna, 2019.
• Grzybowski, A., et al. „Hormonal Influences on Skin Disorders”. Archives of Dermatological Research, 2021.
• PubMed – Kwas traneksamowy w leczeniu melasmy.
• PubMed – Advances in the Treatment of Melasma